GEGURITAN
LAN ANALISIS STRUKTURE
Geguritan iku iketaning basa kang awujud syair. Mula
ana kang ngarani syair Jawa. Tembung geguritan asale saka tembung Gurita,
tembung Gurita owah-owahan saka tembung Gerita. Tembung Gerita linggane Gita,
tegese tembang utawa syair. Geguritan Jawa sakawit tinemu ing lagu-lagu
dolanan, saiki mujudake wohing kasusastran puisi kang maneka warna wujuding
dhapukane ( Subalidinata, 1994: 45 )..
Kapirid saka wujud lan isine, geguritan iku bisa
kaperang dadi loro, yaiku geguritan gagrag lawas utawa geguritan tradhisional
lan geguritan gagrag anyar utawa geguritan
modheren.
Geguritan gagrag lawas ( geguritan tradhisional )
Geguritan gagrag lawas yaiku geguritan kang panulise
kaiket dening aturan-aturan kaya dene cacahe wanda saben sagatra meh padha,
cacahe larik saben sapada padha utawa meh padha, persajakan/rima utawa tibaning
swara ing pungkasaning larik padha utawa meh padha, lan diwiwiti kanthi tembung
sun geguritan utawa sun anggurit. Paugerane geguritan lawas :
• Cacahing
batra/larik/baris saben sapada ora ajeg, nanging sathithike ana patang gatra.
• Cacahing
wanda/suku kata saben gatrane ajeg, adat saben ana wolung wanda.
• Dhong-dhinge
swara ing saben pungkasaning gatra nganggo purwakanthi guru swara (kaya syair
ing kasusastran Indonesia).
• Lumrahe
dipurwakani/diwiwiti nganggo tembung Sun Gegurit utawa Sun Anggurit.
• Geguritan
gagrag lawas lumrahe isine piwulang: upamane bab tatakrama.
Geguritan gagrag anyar utawa geguritan modheren
Geguritan gagrag anyar utawa geguritan modheren iku
wujude wis beda karo geguritan gagrag lawas. Geguritan gagrag anyar katon luwih
mardika, wis ora kaiket paugeran kaya paugerane geguritan gagras lawas. Jalaran
geguritan iki wujude memper karo puisi bebas ing kasusastran Indonesia, mula
geguritan gagrag anyar ana kang ngarani puisi bebas.
Ananging owah-owahan saka geguritan gagrag lawas
tumekaning gagrag anyar iku dumadi kanthi proses. Pangripta kang miwiti nulis
geguritan gagrag anyar iku R. Intoyo kanthi irah-irahan Dayaning Sastra. Mula
yen dititi kanthi premati geguritan gagrag anyar utawa geguritan modheren
nduweni titikan/ ciri :
• Basane
kalebu basa endah, tegese dudu basa padinan.
• Tetembungane
pilihan, tegese ora mung waton nggunakake tembung.
• Sajak
pungkasan mardika/bebas.
Geguritan ing jaman saiki kang ditengenake yaiku
tembung kang mentes lan endah. Kaendahane geguritan gumantung marang: (1)
pilihan tembung (diksi); (2) lelewaning basa (majas); (3) digunakake ing saben
dina. Geguritan migunakake basa kang ringkes nanging sugih teges. Tembung kang
digunakake yaiku tembung kias (entar) kang akeh penafsirane. Bab kang kasebut
mau diarani struktur geguritan kang kaperang dadi loro, yaiku :
1) Struktur Fisik
a) Pamilihe
tembung (diksi). Pamilihing tembung uga diarani diksi. Tembung-tembung kang ana
sajroning geguritan biasane nduweni teges konotatif, asipat polisemi, lan
nduweni teges rowa (abstrak). Pamilihing tembung kang trep bisa ngasilake imajinasi
kang manjila.
b) Lelewaning
basa (Majas) yaiku tembung kang digunakake penyair kanggo nyaritakake sawijing
bab kanthi cara mbandhingake karo barang utawa tembung liyane.
c) Purwakanthi
(Rima/ritma) yaiku mbaleni swara (vocal), mbaleni tembung, kelompok tembung
(frasa) utawa mbaleni ukara. Rima utawa sajak utawa persamaan bunyi kanggo
nyiptakake kaendahan lan kekuatan sawijining geguritan.
d) Tipografi
yaiku larik-larik utawa gatraning geguritan kang tinulis mawa pada utawa bait.
Bab kuwi kang mbedakake antaraning geguritan lan gancaran.
2) Struktur Batin.
Struktur batin ing geguritan kaperang dadi papat,
yaiku :
a) Bakuning
gagasan/ tema (sense); tegese punjeraning bab kang ndadekake geguritan kuwi
dumadi. Utawa gagasan pokok kang dikarepake panulis/penyair. Tuladha tema:
sosial, moral, politik, agama, individu, lan sapiturute.
b) Pangrasane
penyair/; yaiku Tembung-tembung kang dianggo ana sajroning geguritan nduweni
teges lan nduweni fungsi kanggo manjilmakake rasa-pangrasa. Rasa-pangrasa kuwi
nduwe sipat rowa lan kompleks. Sing kalebu rasa-pangrasa kayadene: simpati,
empati, antipati sedhih, susah, seneng, kangen, gumun, lan sapiturute.
c) Nada
utawa sikap penyair marang “pembaca”; Tegese patrap (sikap) sing digunakake ana
sajroning geguritan. Tuladha: ngguroni, nuturi, ngenyek, muji, nyemoni, utawa
patrap liyane.
d) Amanat/
pesen; tegese bab kang pengen diwedharake penyair/panulis marang pamaos. Amanat
kuwi ora tinulis kanthi terang trawaca ananging sinandhi ana pangrakiting
tembung-tembung.
e) Suasana;
tegese kahanane batin/jiwa pamaos sawise maca geguritan. Dadi, geguritan
nduweni tujuan kanggo mbangun suasana batin pamaos geguritan.
Contoh
Geguritan lan Analisise
Ature
Simbah
Carang-carang kanga king
Amarga tanpa tumuruning tirta amerta
Nalika tiba ing titi wanci ketiga ngerak iki
Jun-jun kang sumendhe wis asat kawit wingi-wingi
Sambat tangis anggegirisi sumebar
Ing salumahe bawana
Jebul bener ature simbah wingi
Aja kok ganti rambute bumi kanthi wesi kang njangkar
bumi
Banjur saiki coba delengen
Ijo royone gunung kidul omah kae
Kaganti dening jangkar-jangkar
Kang ndadekake bumi mranggas kaya dina iki
Analisis
a. Struktur Fisik
–
Tipografi
Geguritan ‘ature simbah’ disajikan dengan bentuk
tipografi rata kiri, tidak ada bentuk perbait. Baris pertama sampai akhir
disusun secara teratur tanpa jarak satu spasi. Di sini pengarang member
aksen-aksen pada baris-baris tertentu, yaitu dengan membuat baris tersebut
lebih panjang dari baris lainnya. Bari situ terletak pada baris ke 4, 8, dan
12. Terlihat sistematis sekali pengarang dalam menyusun tiap baris.
– Diksi
Diksi adalah pemilihan kata yang digunakan pengarang
dalam geguritan. Dalam geguritan ‘ature simbah’ tidak terlalu banyak diksi yang
digunakan. Pada geguritan ini makna dari setiap kata sudah jelas. Hanya ada
beberapa diksi yang digunakan yaitu :
Aking : kata ’aking’ ini menggantikan kata
‘garing’ yang berarti kering.
Tirta : merupakan nama lain (dasanama) dari
air
Ketiga ngerak : maksudnya musim kemarau
yang sangat panjang
Bawana : merupakan nama lain (dasanama)
dari bumi atau tanah
Jangkar-jangkar : maksudnya ranting-ranting
pohon yang sudah kering
– Imaji
yaitu kata atau susunan kata-kata yang dapat mengungkapkan pengalaman indrawi,
seperti penglihatan, pendengaran, dan perasaan. Imaji dapat dibagi menjadi
tiga, yaitu imaji suara (auditif), imaji penglihatan (visual), dan imaji raba
atau sentuh (imaji taktil). Imaji dapat mengakibatkan pembaca seakan-akan
melihat, medengar, dan merasakan seperti apa yang dialami penyair.
Dalam geguritan ini penyair menggunakan imaji suara, hal
ini ditunjukkan pada kalimat “ sambat tangis anggegirisi sumebar”
– Kata
konkret
Kata konkret yaitu kata yang dapat ditangkap dengan
indera yang memungkinkan munculnya imaji. Kata-kata ini berhubungan dengan
kiasan atau lambang. Kata-kata seperti aking, ketiga, asat menjelaskan bahwa
pada puisi itu dibuatsedang mengalami musim kemarau yang sangat panjang.
– Gaya
bahasa
Gaya bahasa yaitu penggunaan bahasa yang dapat
menghidupkan/meningkatkan efek dan menimbulkan konotasi tertentu. Gaya bahasa
disebut juga majas. Ada beberapa majas dalam geguritan ‘ ature simbah’, yaitu :
Majas personifikasi pada :
– tumuruning tirta amerta
– Jun-jun kang sumendhe
– Salumahe bawana
Majas metafora pada :
– aja kok ganti rambute bumi kanthi wesi kang njangkar
bumi
– Pencitraan berhubungan dengan alat indera manusia
Dalam puisi ini terdapat pencitraan pendengaran yaitu
pada kalimat ‘ sambat tangis anggegirisi sumebar’. Selain itu juga ada
pencitraan penglihatan pada kalimat “ carang-carang kang king”,”ijo royone
gunung kidul omah kae”.
b. Struktur Batin
–
Tema : geguritan ‘ature
simbah’ memiliki tema sosial, yang mengungkapkan tentang pesan dan nasihat dari
simbah (nenek) mengenai musim kemarau panjang yang tengah melanda desa.
–
Rasa : rasa yang
diungkapkan oleh penyair adalah rasa prihatin terhadap kekeringan yang terjadi
dimana-mana akibat musim kemarau yang terlalu panjang. Banyak terjadi
kekeringan dimana-mana.
–
Nada : geguritan ini
disampaikan dengan nada mengajak untuk bekerja sama dengan pembaca untuk
memecahkan masalah kekeringan.
–
Amanat : melalui geguritan ini
penyair ingin menyampaikan bahwa semua perkataan orang tua itu baik, dan
tentunya apa yang dikatakan orang tua itulah yang paling benar. Meskipun
kebenarannya tidak secara langsung terbukti, tapi suatu saat pasti kita
menyadari kebenaran tersebut. Dalam geguritan ‘ature simbah’ pengarang baru
menyadari kebenaran kata-kata neneknya ketika suatu kejadian sudah dirasakan
efeknya. Seperti kejadian kekeringan akibat musim kemarau. Karena perusakan
bumi yang dilakukan manusia secara terus-menerus menyebabkan pergantian musim
tak terkendali. Mungkin pada jaman dulu penyair pernah dinasihati/ diingatkan
oleh neneknya agar menjaga keseimbanagn bumi ini. Dan kini efek itu tengah
dirasakan penyair.
Contoh
Liyane.
Kanggo Kanca
Biyen, tanganmu genggem tanganku
Biyen, pundakmu enek kanggo aku nangis
Biyen, guyumu nentremke atiku
Nanging saiki....
Tangan, pundak, guyumu ilang saka uripku
Kanca-kancaku kabeh,bayangna
Apa sajatining kahanan sajroning dunya
Yen ora ana welas lan asih
Ora ana uga kekancanan tanpa pamrih
Ing sakjroning manah atiku
Aku ngrasakna kepengin ngamuk wektu iku
Kanca lan kancaku
Elinga rasa atiku iki
Jaganen rasaning welas asih iki
Apa sajatining kahanan sajroning dunya
Yen ora ana welas lan asih
Ora ana uga kekancanan tanpa pamrih
Ing sakjroning manah atiku
Aku ngrasakna kepengin ngamuk wektu iku
Kanca lan kancaku
Elinga rasa atiku iki
Jaganen rasaning welas asih iki
Tema
: Geguritan iku nganut tema
kekancanan kang rusak amarga ora ana welas asih
Amanat : Kita urip nang dunya iki kudu ana rasa
welas asih marang kanca lan sedulur, kita kudu terus ana wektu kanca butuhne
kita
Nice Blog Post !
BalasHapusAsu
BalasHapusNdasmui cok
Hapusmatamu a cok
Hapuscok
HapusAstaghfirullah 😞
HapusKue seng asu goblok wes dikandani kok ora terima kasih
HapusWkaowkaowkwakakwkwkawkwkakakaka
Hapuscok kabeh
Hapusbahasnya kotor banget sih
HapusGuoblokk ah matamu picek
Hapusnomong ope ae
HapusJancok
HapusKomentar ini telah dihapus oleh pengarang.
Hapuskon ki oj ngono lo
HapusThx for info ✨
BalasHapusThankuu!🤗
BalasHapuskontoI
BalasHapusastaga
HapusJancok
Hapusastahfirulloh kalo ngmng pake etika dong itukan bahasa kotor
HapusJancokkkkkk
HapusIsisis dosa
Hapus👍
BalasHapusbagus makasi
BalasHapus👍🏻 bagus mkhs
BalasHapus👍
BalasHapusJiancok
BalasHapusmesakne, sebagian wong jowo saiki mah wes lali tata kramane wong jowo.
HapusO ngono to
HapusOkelah mantap saya jomblo 🖤😂
BalasHapusMasak sih kmu jomblo
Hapuslemah
HapusHai yang cewe minta nomor WA nya dong
BalasHapusGarangan online
Hapuswoah komen pas ultah sy
Hapus085233613362
HapusHai cewe bagi wa dong okeh😂👍
BalasHapusYakinnnn?
HapusHalo
Hapus085102648877
BalasHapus👍
BalasHapusnuhun meskipun rodok angel dimengerti tapi nuhun nggeh
BalasHapusKok do misoh misoh ono opo ki
BalasHapusOno telek kepudak
Hapus081334860738
BalasHapusHaha anda kena tipu:v
Matur nuwun mbak..
BalasHapusHai :)
HapusApani
BalasHapusIni apa macam aq taktau
BalasHapusMaaciw
BalasHapusTerimakasihh��
BalasHapusmboten ngertos bosone
BalasHapussami mas, kula nggih mboten ngertos
HapusNdak paham aku
BalasHapuscocote bodo ra toto blas
BalasHapusG phm
BalasHapusHalo ngab
HapusMatur sembah nuwun
BalasHapusMatur sembah nuwun mas:)
BalasHapusOkehhh
HapusKomentar ini telah dihapus oleh pengarang.
BalasHapusYang "kanggo kanca "apakah tidak ada struktur fisik atau lahir nya?
BalasHapusentah aku belum bacanya
HapusKa aku bingung disini gak ada yang aku cari
BalasHapusKWONTOL
BalasHapusBACOT
brisik lah ruang bae koh
BalasHapusyaampun
BalasHapusYayyaya
BalasHapusKeren, sing ngneiki wajib dadi panutan ora kk mlah dipisui ae
BalasHapusTuru
BalasHapuspun10
BalasHapuspun10
BalasHapusnamaku abdiel salam kenal aku suka sekolah karena aku bisa bertemu dengan teman temanku dimas
BalasHapusMatur nuwun sing akeh
BalasHapusjangan tocsic ;[
BalasHapusOks oks
HapusInfone
BalasHapusInfokan
BalasHapusInfoin
BalasHapusPie to su
BalasHapusAsu kontol
BalasHapusApasehhh kenapa b Jawa selalu begini
BalasHapusMakasihh yhaa, tapi satu kelas pake ini, kan jadi nya di kira contekan halah pepeq.. 🐦🐦
BalasHapusgue datang dari masa depan wkwk
BalasHapuskecil kecil sudah jadi jamur, janda janda di bawah umur 😁😁😁😁
BalasHapusTay banget kocakkk
HapusTempik
BalasHapusIjek mbok baleni su asu angele pol
BalasHapus