GEGURITAN
Tegese geguritan
·
Geguritan saka tembung lingga ‘gurita’ yaiku owah-owahan saka tembung
‘gerita’. Dene tembung ‘gerita’ iku saka tembung lingga ‘gita’ kang nduweni teges tembang utawa
syair.
·
Ana uga kang nduweni panemu yen
geguritan iku saka tembung lingga ‘gurit’ kang nduweni teges tembang, kidung,
syair.
·
Miturut kamus, geguritan yaiku
tembang uran-uran utawa karangan kang pinathok kayadene tembang, nanging guru
gatra, guru lagu, lan guru wilangane ora ajeg.
·
Miturut Raminah Baribin (2005)
geguritan iku iketaning basa kaya dene syair. Mula saperangan pawongan ana kang
ngarani utawa nyebut syair Jawa gagrag anyar.
Saka maneka teges geguritan ing dhuwur bisa kajupuk dudutane (kesimpulane),
geguritan yaiku wohing kasusastran Jawa anyar awujud syair kang tanpa nganggo
paugeran/pathokan tartamtu.
Titikane geguritan
Titikane geguritan yaiku:
·
Ora kawengku ing pathokan
·
Dudu basa padinan
·
Migunakake tembung-tembung kang
pinilih
·
Cacahe larikan ora katemtokake
·
Isine mentes
·
Arang-arang nggunakake
tembung-tembung pangiket
Jinise geguritan
1.
Geguritan Kuna
Geguritan
kuna nduweni pathokan/paugeran:
a. Cacahe gatra (larikan)
ora ajeg, nanging sithik-sithike papat.
b. Cacahing wanda (suku
kata) ing saben gatra utawa larik kudu padha akehe
c. Tibaing swara (guru lagu)
kudu runtut
d. Sangarepe guritan
diwiwiti tembung “Sun nggurit”, utawa “Sun Ngegurit”
Contoh geguritan Kuna:
Sun
nggegurit:
Kahanan
jaman saiki
Sipat
pemudha-pemudhi
Srawunge
saya ndandi
Raket
wewekaning sepi
Tan
kadi jaman nguni
Srawung
sarwa ngati-ati
2.
Geguritan Anyar
Guritan anyar (geguritan)
tegese rumpakan kang ora kaiket ing paugeran dene edi penine rumpakan
ngendelake tembung kang mentes lan pilihan.
3. Geguritan mawa dhapukan tartamtu
Miturut pandhapuke ukara
lan pangiketing tembung, arane geguritan iku warna-warna, kayata:
1.
Rong gatra sapada, diarani gita dwigatra (distikon)
2.
Telung gatra sapada, diarani gita trigatra (terzina)
3.
Patang gatra sapada, diarani gita caturgatra (kuatrain)
4.
Limang gatra sapada, diarani pancagatra (kuin)
5.
Nem gatra sapada, diarani gita sadgatra (sekstet)
6.
Pitung gatra sapada, diarani saptagatra (saptima)
7.
Wolung gatra sapada, diarani gita hastagatra (oktavo)
8.
Sangang gatra sapada, diarani gita nawagatra
9.
Dhapur soneta
10.
Tanpa tinamtu diarani gita mardika (puisi bebas)
B. Maca Geguritan
Geguritan bisa kanggo
medharake utawa ngandharake isine ati lan aweh piwulang, pepeling, sarta
pitutur marang wong sing maca. Sawijining geguritan bakal luwih gampang olehe
nggoleki amanat utawa piwulang kang ana sajroning geguritan kanthi cara
diparafrasekake luwih dhisik. Parafrase geguritan tegese proses owah-owahan
saka wujud geguritan didadekake wujud gancaran utawa paragraf, kanthi ancas supaya maknane/tegese geguritan
luwih cetha lan gamblang. Geguritan iku bisa dirasakake kanthi maca utawa
ngrungokake, satemah bisa:
1.
Nemokake pesen (amanat/piwulang) kang kamot ing sajroning geguritan,
2.
Nemtokake sebab kang ndadekake endahing geguritan,
3.
Gawe gambaran tumrap geguritan kang diwaca utawa dirungokake.
Kang perlu digatekake
jroning nyulih wedharaning geguritan / gancaran yaiku:
1.
Maca tulisan (naskah) kanthi setiti
2.
Ngira-ira tetembungan kang diilangi, nuli mbalekake
3.
Njingglengi ten ana pasemin utawa pralambang sing dienggo
4.
Njarwani (menafsirkan makna) pasemon utawa pralambange
5.
Ngupakara (merangkaikan) ukara-ukara saka panaliten dadi sawijining
gancaran
Kanggo ngelingake maneh
apa wae sing kudu digatekake nalika maca geguritan, ing ngisor iki perangan-perangan
sing kudu disemak lan diugemi,yaiku:
1.
Wirama (irama/lagu)
Irama kudu digatekake
nalika maca geguritan, umpamane banter, alon, cetha utawa samar, lan
sapanunggalane. Nalika maca geguritan sing surasane semangat kudu nyuwara sora,
beda nalika maca geguritan sing surasane ngemu kasusahan, kudu alon, alus, lan
melas.
2.
Wirasa (rasaning swasana ati)
Surasane utawa isine
geguritan kudu dimangerteni tegese utawa karepe. Nuli anggone maca ngetrepake
utawa nyelarasake karo isining geguritan, yaiku susah, seneng,wibawa, getun,
nesu lan sapanunggalane.
3.
Wiraga (obahing awak)
Obahing awak yaiku aja
kaku, luwes wae, mlaku uga prayoga, ngobahake peranganing awak kanggo mbangun
swasana. Pasemon, praenan kudu selaras karo isining geguritan nanging aja
banget-banget.
4.
Wicara (pocapan)
Pocapan sing cetha nalika
ngucapake aksara swara, wanda, lan tembung.
Nulis/nggawe geguritan
Jaman saiki panulise
geguritan beda karo ing jaman biyen ora nganggo paugeran pinathok. Geguritan
ing jaman biyen diarani puisi Jawa Kuna utawa puisi Jawa gagrag lawas, jalaran
kaiket dening guru gatra, guru lagu, lan guru wilangan. Ing puisi Jawa Kuna
mesthi kawiwitan tembung “Sun anggurit” utawa “Sun Nggegurit”. Ing puisi Jawa
anyar utawa geguritan, kabeh aturan mau ora ana. Cacahe gatra, wilangan, lan
lagune bebas.
Carane nulis geguritan yaiku:
1.
Nemtokake tema,
2.
Milih tetembungan kang mentes
3.
Endah lan cekak,
4.
Menehi irah-irahan kang jumbuh karo isine geguritan
Tidak ada komentar:
Posting Komentar